Б. АРИУНБАЯР
/УТБА-ын гүйцэтгэх захирал, Улс төр судлаач, MA/
Шинэ толь №24, 2019
Түлхүүр үг: засгийн газар, ерөнхий сайд, парламент, тогтвортой байдал, үндсэн хууль, сонгууль, мөрийн хөтөлбөр
Засгийн газрын тогтвортой байдлын талаар төрийн ордноос эхлэн гудамж тохой бүрт ярин, гарц шийдлийг бүгд эрэлхийлж байгаа энэ цаг үед засгийн газрын тогтвортой байдал юуны учир шаардагдаж байгаа төдийгүй олон улсын сайн жишгийн талаар дурьдаж шийдлийг илэрхийлсэн болно.
Түүхэн өдөр, 2019 оны 11 дүгээр сарын 14 ний өдөр МУ-ын Их Хурал чуулганаа хуралдуулж “Үндсэн хуулинд нэмэлт өөрчлөлт оруулах” гуравдугаар хэлэлцүүлгээ хийж, мөн өдрийн 18:00 цагт баталлаа. Уг үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийн голлох үзэл санаа нь парламентын ардчиллыг бэхжүүлэх, засгийн газрын кабинетын зарчмаар ажиллах боломж бололцоог бүрдүүлэх төдийгүй байгалийн баялагтай холбоотой зүйл заалтыг тодруулан, баялагийн сан үүсгэх гэх зэрэг нэмэлт өөрчлөлтүүд тусгагдлаа. Уг батлагдсан өөрчлөлтүүд бодитоор биеллээ олж, засгийн газрын тогтвортой байдал хангагдах эсэхийг бусад холбогдох хуулиудын өөрчлөлтийн үр дүн харуулах буй за. Иймд чухам тогтвортой засгийн газар гэж юу болох талаар харьцуулалтын аргаар толилуулахыг хичээж, ҮХНӨ тусгагдаагүй зарим зүйлийн талаар тодруулсан болно.
ХБНГУ 1949 оноос эдүгээ хүртэл 8 канцлер /хүснэгт 1-ээс харна уу/ буюу засгийн газрын тэргүүнээ сольсон бол мөн хугацаанд Монгол улсын хувьд 20 Ерөнхий сайдын нүүрийг үзсэн байна /Үүнд, төр нийгмийн зүтгэлтэн Хорлоогийн Чойбалсан, Юмжаагийн Цэдэнбал, Жамбын Батмөнх нар багтана/, 1992 оны үндсэн хууль хэрэгжиж эхэлснээс хойш 14 ерөнхий сайд, 2 түр орлон гүйцэтгэгч /хүснэгт 2-оос харна уу/ МУ-ын засгийн газрын тамгыг гартаа атгасан нь засгийн газрын тогтворгүй байдал ноёрхсон болохыг батална. ИБУИНВУ, Швед сүүлийн 30 жилд 6, Голланд 4 ерөнхий сайд гэх зэргээр засгийн газрын тогтвортой байдлыг хангаж иржээ. Мэдээж ерөнхий сайд бүр нь 2-4 кабинет босгож, хамтарч ажиллаж ирсэн туршлагатай, тэдгээр нь нэг ерөнхий сайдын үед хэрэгжих нэгдсэн нэг бодлогоор зангилагдаж ирсэн нь ойлгомжтой. Түүнчлэн ХБНГУ-аас бусад жишээ татсан орнууд үндсэн хуульт хаант засаглалтай байгааг онцлох нь зүйтэй.
Хүснэгт 1. ХБНГУ-ын холбооны канцлерын ажилласан хугацаа
| 1949 ОНООС ХОЙШХИ ХБНГУ-ЫН КАНЦЛЕРЫН АЖИЛЛАСАН ХУГАЦАА | |||||||
| № | Овог | Нэр | Ажиллаж эхэлсэн хугацаа | Ажиллаж дууссан хугацаа | Ажилласан нийт хугацаа | Кабинет | |
| 1 | Аденауер | Конрад | 15/9/1949 | 20/10/1953 | 14 жил, 30 хоног | Аденауер I /6 намын эвсэл/ | |
| 20/10/1953 | 29/10/1957 | Аденауер II /3 намын эвсэл/ | |||||
| 29/10/1957 | 14/11/1961 | Аденауер III /3 намын эвсэл/ | |||||
| 14/11/1961 | 13/12/1962 | Аденауер IV /3 намын эвсэл/ | |||||
| 14/12/1962 | 15/10/1963 | Аденауер V /3 намын эвсэл/ | |||||
| 2 | Эрхард | Людвиг | 16/10/1963 | 26/10/1965 | 3 жил, 45 хоног | Эрхард I /3 намын эвсэл/ | |
| 26/10/1965 | 30/11/1966 | Эрхард II /3 намын эвсэл/ | |||||
| 3 | Кисингер Георг | Курт | 1/12/1966 | 21/10/1969 | 2 жил, 324 хоног | Кисингер /2 намын эвсэл/ | |
| 4 | Брандт | Вилли | 22/10/1969 | 15/12/1972 | 4 жил, 197 хоног | Брандт I /2 намын эвсэл/ | |
| 15/12/1972 | 7/5/1974 | Брандт II /2 намын эвсэл/ | |||||
| 5 | Шийл | Валтер | 5/7/1974 | 16/5/1974 | 9 хоног | Үүрэг гүйцэтгэгч | |
| 6 | Шмидт | Хелмут | 16/5/1974 | 14/12/1976 | 8 жил, 138 хоног | Шмидт I /2 намын эвсэл/ | |
| 16/12/1976 | 4/11/1980 | Шмидт II /2 намын эвсэл/ | |||||
| 6/11/1980 | 1/10/1982 | Шмидт III /2 намын эвсэл/ | |||||
| 7 | Кохл | Хелмут | 1/10/1982 | 23/3/1983 | 16 жил, 26 хоног | Кохл I | |
| 30/3/1983 | 11/3/1987 | Кохл II | |||||
| 12/3/1987 | 18/1/1991 | Кохл III | |||||
| 18/1/1991 | 17/11/1994 | Кохл IV | |||||
| 17/11/1994 | 27/10/1998 | Кохл V | |||||
| 8 | Шродер | Герхард | 27/10/1998 | 22/10/2002 | 7 жил, 26 хоног | Шродер I | |
| 22/10/2002 | 22/11/2005 | Шродер II | |||||
| 9 | Меркель | Ангела | 22/11/2005 | 28/10/2009 | 14 жил, 11 хоног /2019.11.08 ний байдлаар/ | Меркель I | |
| 28/10/2009 | 17/12/2013 | Меркель II | |||||
| 17/12/2013 | 14/3/2018 | Меркель III | |||||
| 14/3/2018 | Меркель IV | ||||||
| ЗАСГИЙН ГАЗРЫН ОРШИН ТОГТНОХ ДУНДАЖ ХУГАЦАА | 9 ЖИЛ /3290 ХОНОГ/ | ||||||
ХБНГУ-ын холбооны засгийн газар дээрх хугацаанд 8 канцлер томилогдон ажилласан бол 1991 оноос хойш нийтдээ 8 засгийн газрыг 3 канцлер толгойлон ажилласан байна. Энэ нь засгийн газрын болоод засгийн газрын тэргүүний тогтвортой байдлыг илтгэх чухал үзүүлэлт юм. ХБНГУ-с Монгол улсад Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайдаар ажиллаж байсан Петер Шаллер Монголын нийгэм, эдийн засаг, улс төрийн орчин болоод ардчиллын талаар “том зургаар” нь харвал амжилттай гэж хэлж болох ч улс төрийн тогтолцоонд ноцтой дутагдалууд байна. Үүнд:
- Улс төр эдийн засгийн элитүүдийн ёс суртахуунд өөрчлөлт хийх, байгалийн баялагийн ашиглалтын талаарх нэгдсэн зөвшилцөлд хүрэх, түүнчлэн эрх мэдлийн хуваарилалт, түүнтэй уялдсан “хяналт-тэнцвэрийн” механизм зохистой хэмжээнд бүрдээгүй.
- Засгийн газар нь тогтворгүй байгаа том шалтгаан нь УИХ-ын хэт давамгай байдал. “Төрийн эрх барих дээд байгууллага” болохын хувьд УИХ бүхий л асуудалд оролцож, өөрийн хүсэл сонирхолд нийцүүлэн шийдвэрлэдэг. Ерөнхий сайд нь УИХ-даа бүрэн “дөрлөгдсөн” бөгөөд сайд нарыг томилох, огцруулахын алинийг ч бие даан шийдэж чаддагүй.
- Ерөнхийлөгчийн албан тушаал нь гүйцэтгэх болон төлөөллийн “хоёрдмол” шинж агуулж байна. Төрийн тэргүүний хувиар улс орноо төлөөлөх эрх, үүргийн тал дээр гүйцэтгэх эрх мэдэлд бүрэн орсон, ийнхүү мэдлээс гадна олон тооны эрх мэдэлтэй.
- Парламент дахь “давхар дээл”-ийн асуудал, улс орны эдийн засгийн чухал салбаруудад ашиг сонирхол бүхий бизнесменүүд УИХ-д олноороо сонгогдсон байдал нь барууны орнуудтай харьцуулахад хачирхалтай.
- Клиентелист[1] тогтолцоо нэвчсэн.
- Улс орны хэтийн хөгжлийн бодлого алдагдсан. Байгалийн баялаг ашиглалтын талаарх гадаадын хөрөнгө оруулагчтай харилцах талаарх эцэс төгсгөлгүй маргаан[2] зэргийг дурьджээ.
Элчин сайд Петер Шаллерын онцолсон дээрх 6 асуудлын үндсэндээ 5 нь засгийн газар, эрх мэдэл хуваарилалттай холбоотой асуудал болон хөндөгдсөн байгааг анхаарах нь зүйтэй. Ялангуяа 2 дугаар асуудал болох УИХ-ын хэт давамгай байдал, парламент дахь ашиг сонирхлын зөрчил үүсэхэд засгийн газрын оршин тогтнолын асуудал хөндөгдөж эхэлдэг нь хамгийн том асуудал болохыг 2017 оны 05 дугаар сарын 05 ний өдрийн Улсын Их хурлын даргын 78 дугаар захирамжаар байгуулагдсан Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн хуулийн төслийн ажлын хэсгийн дүгнэлт илтгэж байна. Тус дүгнэлтэд “1992 оноос өнөөдрийг хүртэл 14 ерөнхий сайд, 2 үүрэг гүйцэтгэгч ажиллаж ирсэн бөгөөд Засгийн газар дунджаар хоёр жил хүрэхгүй хугацаанд ажиллаж байсан байна. Энэ нь Улсын Их Хуралд олонхи бүрдсэн байгааг үл харгалзан Улсын Их Хурлын зарим гишүүд нэгдэн Ерөнхий сайдыг огцруулах саналыг гаргах боломжтой байгаа нь парламентат ёсны үндсэн мөн чанарт харшилж гүйцэтгэх эрх мэдлийн үйл ажиллагааг тасалдуулж байна” гэсэн нь Монгол улсын Засгийн газрын тогтворгүй байдлын талаарх парламентын өөрийн дүгнэлт.
- Үндсэн хуулийн зохицуулалт
Улсын Их Хурлын тодорхой тооны гишүүд санаачлан Засгийн газар болон түүний гишүүнийг огцруулах асуудлыг хэлэлцүүлэх тухай Үндсэн хуулийн зохицуулалт нь УИХ дахь олонхийг бүрдүүлэгч нам, эвслийн нэгдмэл бодлого хэрэгжүүлэх зарчмыг алдагдуулж, Засгийн газрыг өөрчлөх, эгүүлэн татах, түүний тогтвортой үйл ажиллагааг алдагдуулах үр дагаварт хүргэж байна. Тухайлбал МУ-ын Үндсэн хуулийн 43 дугаар зүйлийн 4 дэх хэсэгт “Улсын Их Хурлын гишүүдийн дөрөвний нэгээс доошгүй нь Засгийн газар огцруулах тухай саналыг албан ёсоор тавибал Улсын Их Хурал хэлэлцэн шийдвэрлэнэ” хэмээн эрх зүйн зохицуулалт оруулснаар ердөө 19 гишүүний гарын үсэг бүхий дэмжих бичиг өргөн баригдсанаар Засгийн газар, Ерөнхий сайдын тогтвортой үйл ажиллагаа доголдож, мөн хуулийн 43 дугаар зүйлийн 3 дахь хэсэгт “/…/мэдэгдэл авсанаас хойш арван таван хоногийн дотор Засгийн газрыг огцруулах эсэхийг шийдвэрлэнэ” заасны дагуу хэлэлцэж байгаа явдал нь ашиг сонирхолд тулгуурласан парламентын гишүүний шийдвэр гаргалтанд нөлөөлж байна.
Улсын Их Хурал Засгийн газрын гишүүдийг Ерөнхий сайдын санал болгосноор томилж байгаа үзэгдэл нь засгийн газрын тэргүүний эрх мэдэл, легитм шинж чанарыг үгүй болгож байна. Засгийн газрын гишүүдийг ердийн олонхиор огцруулах боломжтой эрх зүйн зохицуулалт нь парламентаас хэт их урвуу хамаарал, хараат байдлыг бүрдүүлжээ. Түүнчлэн Ерөнхий сайд кабинетээ өөрийн хүслээр томилж чадахгүй байгаа байдал нь алсдаа хариуцлагын механизмыг гажуудалд хүргэж, засгийн газрын танхимын зарчмаар ажиллах боломжийг боомилж байгаа байдлаас үүдэн сүүлийн 27 жилийн хугацаанд 14 Ерөнхий сайд, засгийн газрын нүүрийг үзэх бололцоог бүрдүүлжээ.
Парламентын хэт их эрх мэдэл нь засгийн газрыг тогтвортой ажиллах бололцоог хаасан төдийгүй бусад улс төрийн институциуд гүйцэтгэх засаглалын эрх мэдэлд хутгалдаж гүйцэтгэх засаглалыг хэрэгжүүлэгч байгууллага, төдийгүй түүний тэргүүний легитм чанарыг сулруулахад хүргэжээ.
Хүснэгт 2. МУ-ын ерөнхий сайд нарын ажилласан хугацаа
| 1992 ОНООС ХОЙШХИ МОНГОЛ УЛСЫН ЕРӨНХИЙ САЙД НАРЫН АЖИЛЛАСАН ХУГАЦАА | |||||||
| № | Овог | Нэр | Ажиллаж эхэлсэн хугацаа | Ажиллаж дууссан хугацаа | Ажиллсан нийт хугацаа | Нам, эвсэл | |
| 1 | Пунцаг | Жасрай | 7/21/1992 | 7/19/1996 | 3 жил, 11 сар, 28 хоног | МАХН | |
| 2 | Мэндсайхан | Энхсайхан | 7/19/1996 | 4/23/1998 | 1 жил, 9 сар, 4 хоног | МҮАН-МСДН-ЫН АРДЧИЛСАН ХОЛБОО ЭВСЭЛ | |
| 3 | Цахиа | Элбэгдорж | 4/23/1998 | 9/12/1998 | 7 сар, 16 хоног | МҮАН-МСДН-ЫН АРДЧИЛСАН ХОЛБОО ЭВСЭЛ | |
| 4 | Жанлав | Наранцацралт | 9/12/1998 | 22/7/1999 | 7 сар, 13 хоног | МҮАН-МСДН-ЫН АРДЧИЛСАН ХОЛБОО ЭВСЭЛ | |
| Ням-Осор | Туяа | 22/7/1999 | 30/7/1999 | 8 хоног | МҮАН-МСДН-ЫН АРДЧИЛСАН ХОЛБОО ЭВСЭЛ | ||
| 5 | Ринчинням | Амаржаргал | 30/7/1999 | 26/7/2000 | 11 сар, 26 хоног | МҮАН-МСДН-ЫН АРДЧИЛСАН ХОЛБОО ЭВСЭЛ | |
| 6 | Намбар | Энхбаяр | 26/7/2000 | 20/8/2004 | 4 жил, 25 хоног | МАХН | |
| 7 | Цахиа | Элбэгдорж | 20/8/2004 | 13/1/2006 | 1 жил, 4 сар, 24 хоног | ЭХ ОРОН АРДЧИЛАЛ ЭВСЭЛ | |
| 8 | Миеэгомбо | Энхболд | 25/1/2006 | 22/11/2007 | 1 жил, 10 сар, 9 хоног | МАХН | |
| 9 | Санжаа | Баяр | 22/11/2007 | 28/10/2009 | 1 жил, 11 сар, 6 хоног | МАХН | |
| 10 | Сүхбаатар | Батболд | 29/10/2009 | 9/8/2012 | 2 жил, 9 сар, 11 хоног | МАН | |
| 11 | Норов | Алтанхуяг | 9/8/2012 | 5/11/2014 | 2 жил, 2 сар, 28 хоног | АН | |
| Дэндэв | Тэрбишдагва | 5/11/2014 | 21/11/2014 | 17 хоног | ШУДАРГА ЁС ЭВСЭЛ | ||
| 12 | Чимэд | Сайханбилэг | 21/11/2014 | 8/7/2016 | 1 жил, 7 сар, 17 хоног | АН | |
| 13 | Жаргалтулга | Эрдэнэбат | 8/7/2016 | 4/10/2017 | 1 жил, 2 сар, 26 хоног | МАН | |
| 14 | Ухнаа | Хүрэлсүх | 4/10/2017 | МАН | |||
| ЗАСГИЙН ГАЗРЫН ОРШИН ТОГТНОХ ДУНДАЖ ХУГАЦАА | 1.9 жил /706.3 хоног/ | ||||||
Гүйцэтгэх эрх мэдлийн салаа мөчирт хуваарилагдах зарим буюу өөрийн бүрэн эрхэд хамаарах асуудлаар Засгийн газарт чиглэл өгч, Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийг тэргүүлэх, зэвсэгт хүчний ерөнхий командлагч байх зэрэг эрхийг Үндсэн хуулиар МУ-ын Ерөнхийлөгчийн албан тушаалтанд оноосон нь Шарль Лун де Монтескье-ийн эрх мэдэл хуваарилалтын онолд төдийгүй парламентат ардчилалд харшилж байгаагаас үзвэл ҮХНӨ хийх шаардлага органик байдлаар урган гарч ирсэн байна. Энэхүү органик шаардлага нийгмийн сэтгэлзүйтэй таарч байсан бөгөөд ҮХНӨ-ийг дэмжих эсэх санал асуулгаар иргэдийн 70 хувь нь өөрчлөх нь зүйтэй гэсэн судалгааны үр дүн[3] харуулж байна /зураг 1-ээс харна уу/. Иргэдийн ийнхүү ҮХНӨ оруулах шаардлагатай гэж үзсэн явдал нь эдийн засгийн нөхцөл байдал, хариуцлагийн систем гэх мэт төрийн шийдвэрлэх ёстой асуудлууд бугширсантай холбоотой юм.
Зураг 1.
Иргэдийн улс төрийн намд итгэх итгэл 2017 оны 07 сартай харьцуулахад 2019 оны 09 сард даруй 25 хувиар унасан[4] байна. Улс төрийн намуудад итгэхгүй байгаа байдлаас үзвэл сонгуулийн мөрийн хөтөлбөр биелүүлдэггүй, нам дамжсан эдийн засгийн бүлэглэл үүссэн, авлига, хээл хахуулийн систем, шударга бус үйл явдлуудтай шууд холбон ойлгож байна. Мөрийн хөтөлбөр биелэхэд голлох үүргийг засгийн газар хүлээдэг болохын хувьд тогтвортой үйл ажиллагаа түүнд хамгийн их хэрэгтэй. Бүрэн эрхийн хугацаанд бодлогын асуудлуудыг шийдвэрлэх нь сонгуульд өрсөлдөж буй улс төрийн намуудын онолын зорилго бөгөөд эдгээрийг сонгуулийн тогтолцоо болоод улс төрийн намуудын хариуцлагыг Үндсэн хуульд тусгаж өгсөнөөр бэрхшээлийг давах нөхцөл үүсэх боломж бий.
Гэсэн хэдий боловч сонгуулийн тогтолцоо, сонгуулийн хуулийн тухай ойлголт тун ээдрээтэй, 4 жил тутамд эрх баригч, олонхийн үзэмжээр шийдэгдэж тойргийн хуваарилалт явагддаг тогтолцоо бүрджээ. Угтаа сонгуулийн тухай, татварын тухай, үндсэн хууль зэрэг томоохон нийгмийн асуудлыг шийдвэрлэдэг эрх зүйн зохицуулалт руу тэр бүр гар хүрч болдоггүй тухай олон улсын судлаач, эрдэмтэд төдийгүй АНУ-ын Ерөнхийлөгч асан Барак Обама нэгэн илтгэлдээ дурьдаж[5] байсан. Монгол улсын Их Хурлын сонгууль бүрийн өмнө сонгуулийн тухай хуулинд өөрчлөлт оруулж, жерримандер[6] -ын аргачлалаар тойргоо хуваадаг, шийдвэр гаргах түвшний намууд өөрт тохиромжтой байдлаар сонгуулийн тогтолцоо, хэлбэрийг өөрчилдөг жишгийг ойрын 2012, 2016 онуудын сонгуулиуд илтгэж байна. Иймээс сонгуулийн тогтолцоо, хэлбэр болоод гэх мэт зарчмын асуудлуудыг үндсэн хуулинд нарийвчлан тусгах замаар улс төрийн хүчнүүдийн ашиг сонирхлыг хазаарлах боломжтой бөгөөд үүнийг энэ удаагийн үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлт бүрэн хийж чадсангүй нь харамсалтай. Түүнчлэн мөрийн хөтөлбөр хэрэгжилттэй холбоотойгоор засгийн газар хариуцлага хүлээж, улс төрийн намууд иргэдийн итгэлийг ихээхэн алдаад байна.
Тухайлбал, сонгуулийн замаар эмхлэн байгуулагдах парламент, түүнд өрсөлдөх улс төрийн намуудад иргэдийн итгэх итгэл нийслэл хотын түүвэрт ердөө 37.7 хувьтай[7] байна. Дээр дурьдсанчлан намууд, төрд итгэл алдаж байгаа голлох үзүүлэлт нь мөрийн хөтөлбөр биелэлттэй холбоотой асуудал юм. Иймээс улс төрийн намуудын мөрийн хөтөлбөр, түүнд тавих хяналттай холбоотой эрх зүйн зохицуулалтыг мөн үндсэн хуулинд тусгаснаар иргэдийн төрд итгэх итгэл нэмэгдэх бүрэн боломжтой байсан болов уу.
Одоогийн хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж буй үндсэн хууль, түүнд нэмэлт өөрчлөлт оруулах санал 2017 оны 05 дугаар сарын 05 нд УИХ-ын даргын 78 дугаар захирамжаар байгуулагдсан Д. Лүндээжанцан ахлагчтай ажлын хэсгийн болон МУ-ын Ерөнхийлөгч Х. Баттулгын өргөн барьсан үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлт оруулах хуулийн төслүүдийн аль алинд нь сонгуулийн зарчмын асуудлуудыг тусгасан зүйл заалт байхгүй байсан бөгөөд нэмэлт өөрчлөлтөөр өнөөгийн мөрдөгдөж буй мажоритари систем цааш үргэлжлэх болсон байна.
Угтаа МУ-ын Үндсэн хуулийн гуравдугаар бүлэг болох “Монгол Улсын төрийн байгуулал”-ын эхэн хэсэгт засвар оруулж “сонгууль” гэх дэд зүйл заалтаар өнөөгийн тулгамдаад байгаа асуудлуудыг шийдвэрлэх боломжтой. Ингэхдээ сонгуулийн тогтолцооны хэлбэр, хэдэн тойрогтой байх, мөн сонгуульд оролцогч улс төрийн намууд мөрийн хөтөлбөртөө засгийн газрын бүтэц, зохион байгуулалтаа заавал тусгасан байх гэх зэрэг шалгуур үзүүлэлтийг эрх зүйн зохицуулалтанд оруулах.
Мөрийн хөтөлбөрт улс төрийн намууд өөрсдийн засгийн газрын бүтэц бүрэлдэхүүнээ тусгаж өгсөнөөр шинээр эмхлэн байгуулагдах засгийн газар болон парламент дахь олонх тогтвортой байдлыг хангах бололцоо бүрдэнэ. Эс тэгвэл олонх болсон улс төрийн хүчин мөрийн хөтөлбөрөө биелүүлэгүйд хариуцлага тооцох механизм бүрдэх бололцоотой. Түүнчлэн парламент дахь олонхийн бүлэг, нэгдмэл ашиг сонирхлоор Засгийн газрын бүрэн эрхийн хугацааны туршид ажиллуулах замаар мөрийн хөтөлбөрт заасан бодлогын хэрэгжилтийг хангах боломж бүрэн байна. Бодлогын хэрэгжилт муу, тодорхой харъяалагдах эзэн бүхий ерөнхий сайдгүй, нэг бүрэн эрхийн хугацаанд хоёр ч кабинет гарснаар өмнөх ба дараах засгийн газар луу биелээгүй нөхцлийн буруушаадаг хариуцлаггүй тогтолцоог халах жишгийг ҮХНӨ-өөр харамсалтай нь оруулсангүй.
Ном зүй:
- Монгол Улсын Үндсэн хууль, 1992
- Петер Шаллер, “Монголын улс төрд учирч буй зарим сорилтын талаар”, Стратегийн судалгаа, УБ, №76, (4/2016)
- Михал Клима, “Тоталитар дэглэмээс гажуудсан ардчилал руу”, УБ, 2017
- MEC, Барометр, 2019.09
- Бодлого хөгжлийн төв, “Улс төр-нийгмийн шинжилгээ-2019”, УБ, 2017.07
- Barack Obama Goes All In Politically to Fight Gerrymandering, https://www.theatlantic.com/politics/archive/2018/12/obamas-political-group-shifts-focus-gerrymandering/578770
Хянасан: Б. БАТ-ОРГИЛ/Ph.D/
[1] Клиентелизм нь хоёр болон олон хүнийг хамарсан найз нөхөд, хамаатан садангийн онцгой харилцаа, холбоо бөгөөд голдуу тодорхой зорилго чиглэсэн байх ба нийгэм, эдийн засаг, улс төрийн хувьд дээгүүр түвшний нэг этгээд /патрон гэх/ нь доогуур түвшний клиентэд /үйлчлүүлэгч/ өөрийн нэр нөлөө, блдлмж бололцоог ашиглан хангамж, хамгаалалт үзүүлэх замаар ашиг сонирхолыг нь хангах, нөгөө талаас клиент нь хариуд нь патрондоо өөрийн зүгээс үйлчлэх, харилцан ашиг сонирхлыг нь хангах замаар үүсэх харилцааны нийлбэр юм. Тэтгэгч, дэмжигчдийн холбоо нь олон хүнийг хамарч, тэдгээр нь хэд хэдэн шат дамжлага үүсгэж, улмаар нэгэн пирамид болж “нийгмийн солилцооны сүлжээ”, улмаар “нийгмийн солилцооны авилгалыг” бий болгодог. Михал Клима, “Тоталитар дэглэмээс гажуудсан ардчилал руу”, УБ, 2017, х7
[2] Петер Шаллер, “Монголын улс төрд учирч буй зарим сорилтын талаар”, Стратегийн судалгаа, УБ, №76, (4/2016), х92
[3] MEC, Барометр, 2019.09
[4] MEC, Барометр, 2019.09
[5] Barack Obama Goes All In Politically to Fight Gerrymandering, https://www.theatlantic.com/politics/archive/2018/12/obamas-political-group-shifts-focus-gerrymandering/578770/
[6] Жерримандер гэдэг нь сонгуулийн санал хураалтыг тойрогт хуваан эрх барьж буй улс төрийн хүчинд улиран сонгогдох давуу тал олгох тойргийн зураглал бөгөөд эрх баригч намын дэмжигчдийн саналыг аль болох дээд хэмжээнд хүргэх, улмаар сөрөг хүчний дэмжигчдийн саналын үр нөлөөг төдий чинээгээр бууруулах үндсэн зорилготой.
[7] Бодлого хөгжлийн төв, “Улс төр-нийгмийн шинжилгээ-2019”, УБ, 2017.07
