Кристина Холц-Баха
Шинэ толь №46, 2004
Түлхүүр үг: ОНМХ, сонгуулийн кампанит, сонгуулийн тэмцэл, Менежмент, АНУ-ыг дагах, Постмодерн сонгууль
1961 оны америкийн ерөнхийлөгчийн сонгуулийг телевиз шийдвэрлэж өгсөн явдал сонгуулийн кампанит ажлын түүхэнд домог болон үлджээ. Жон Ф.Кеннеди, Ричард Никсон хоёрын хамгийн анхны мэтгэлцээнийг телевизээр шууд нэвтрүүлэх үеэр Никсоны сахлын сүүдэр түүнийг нэлээд ядрангуй харагдуулснаас гадна түүнийг цонхийсон, өвчтэй мэт харагдуулжээ. Энэ байдал нь залуу, цоглог харагддаг Кеннедид эерэг нөлөө үзүүлж. Уг мэтгэлцээний дараа телевиз үзэгчид Кеннедиг ялагчаар бодсон бол радио сонсогчид харин түүний эсрэг Никсоныг ялсан хэмээн бодоцгоожээ. Ийнхүү 1961 онд АНУ-д хамгийн анхны телевизийн сонгуулийн тэмцэл явагдсан байна. Үүнээс хойш телевиз сонгуульд өрсөлдөгчид, сонгуулийн өрсөлдөөнийг сонирхогчдын анхаарлын төвд байнга байх болжээ.
Сонгуульд өрсөлдөгчид телевизэд гол анхаарлаа хандуулах явдал ХБНГУ-д АНУ-ыг бодвол арай хожуу эхэлжээ. Дээрх явдлаас нэг жилийн дараа Бундестагийн сонгуулийн үеэр Вилли Бранд 1961 оны Америкчуудын сонгуулийн туршлагаас санаа авчээ. Тухайлбал, тэрээр сонгогчтой шууд харьцах аргын нэг болох нэр дэвшигч сонгуулийн кампаны үеэр галт тэргээр яван өртөө болгон дээр зогсож сонгогчтой уулзалт (whistle-stop-campaign) хийж байв.
1961 онд ХБНГУ-д телевиз тохиолдлын гэмээр шугамаар Брандын сонгуулийн кампанит ажлын туслагч болжээ. Бундестагийн сонгууль болохоос ойролцоогоор нэг сарын өмнө 08-р сарын 13-нд Берлинд хана босгосны дараа Берлин хотын засаг дарга байсан Бранд өөрийгөө хямралын үеийн менежерийн дүрд чадварлаг оруулж чадсан бөгөөд үүнийхээ хүчинд ч телевизийн анхаарлын төвд орж иржээ. Холбооны канцлер байсан Конрад Аденауэр энэ үед нэлээд хэцүү байдалтай байсан бөгөөд телевизээр гарах талаараа ч дутмаг байлаа.
Кеннедид эерэг нөлөө үзүүлж чадсан, ийм маягийн мэтгэлцээнийг хийх боломж Брандад олдсонгүй. Социал- демократ намын нэр дэвшигчийн гаргасан уг саналыг Аденауэр зөвшөөрсөнгүй. Телевизийн мэтгэлцээн магадгүй залуу Брандыг “хөгшин”-ний эсрэг сөргөлдүүлэх ч байсан юм бил үү, эрх баригчид сөрөг хүчний нэр дэвшигчийг олон нийтэд байгаа байдлаас нь илүү үнэлүүлэхээс болгоомжилж байв. Тийм ч учраас түүний эсрэг түүнийг тоохгүй байх, үл ойшоох стратеги баримталж байлаа.
Үүнээс хойш германд сонгуулийн кампанит ажил “хэвлэл мэдээллийн сонгуулийн кампанит ажил” болтлоо дахин хэдэн жилээр хойшлогджээ. 1950-иад оны эцэс хүртэл АНУ- д нэлээд үсрэнгүй хөгжил телевизийн салбар дээр явагдсан бол германы хувьд телевизийн хөгжил аажуу тайвуу байлаа. Анхнаасаа хувийн хэвшлийн зохион байгуулалттай байсан америкийн телевизүүд сонгуульд нэр дэвшигчдэд өөрсдийгөө сурталчлах боломжийг хамаагүй хялбархан олгож байв. Америкийн сонгуульд нэр дэвшигчид шинэ мэдээллийн хэрэгсэл болох телевизийг хурдан ашиглаж сурсныг нь тэдний хүчийг сорьдог нэр дэвшигчдийн сонгогчдод зориулж хийдэг илтгэлүүдтэй холбоотойгоор тайлбарладаг: Өргөн уудам нутаг, 1960-аад оноос эхлээд улс төрд итгэлээ алдаж байгаа байдал мөн сонгуульд оролцох явдал багасч байгаа зэрэг. Гэтэл нөгөө талаар эдгээр үзэгдлүүдийг телевизийн буруугаас болж үүссэн хэмээн телевизийг буруутгаж үздэг.
- Телевиз сонгуулийн тэмцлийн гол хэрэгсэл болох нь
ХБНГУ-д 1970-аад оноос эхлэн уламжлалт сонгуулийн тэмцэл дуу дүрстэй арга уруу шилжих шилжилт явагдаж эхэлжээ. Энэхүү замыг Германы судлаач Элизабет Ноелле- Нойманн өөрийн нэрлэсэн “дуугүйн цагирган ороомог” болон үүнтэй холбогдуулан зөвхөн телевизэд оногдсон телевизийн үүрэгтэй холбож тайлбарласан байдаг. Түүний тайлбар-аснаар шууд буюу хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр тухайн хүнд хүрч байгаа орчны ажиглалт үзэл бодлын уур амьсгалыг бий болгодог бөгөөд энэ нь хувь хүний үзэл бодолд байнга нөлөөлж, ингэснээрээ ч сонгуулийн шийдвэрт нөлөө үзүүлдэг. 1976 оны Бундестагийн сонгуулиар CDU/СSU хэдийгээр хамгийн хүчтэй нам болсон ч үнэмлэхүй олонхи болж дийлээгүй бөгөөд ингэснээр социал, либерал эвсэл Боннд эрхээ үргэлжлүүлэн эдлэх болжээ. Сонгуулийн үр дүнг хэлэлцэх, цаашдын асуудлаа зөвлөлдөх үеэрээ сая эвслийн намууд сонгуулийн кампанит ажлын үеэр телевиз ямар үүрэгтэй байсныг эргэн харах хэрэгтэй болсон байна.
Элизабет Ноелле-Нойманн уг сонгуулийн өмнөхөн нь сонгуулийн шийдэлд үзүүлэх телевизийн нөлөөг сэдэв болгон гаргаж ирсэн байсан учир телевизийг анхааралдаа авах явдал тийм ч хэцүү байсангүй. Судлаач эмэгтэйгийн бичсэнээр сонгуулийн өмнө “хоёр янзын үзэл бодлын уур амьсгал” бий болдог байна: 1976 оны зунаас 10-р сарын 03-ны сонгуулийн өдрийн өмнөхөн тухайн үеийн эвслийн нам болох социал-демократ болон либерал демократ намын төлөө болон тухайн үеийн сөрөг хүчин болох Христын Ардчилсан Холбоо болон Христын нийгмийн холбооны намын төлөө саналаа өгөх хүмүүсийн харьцаа бараг адил байжээ. Харин дараа нь сөрөг хүчний намуудын хувьд сонгуулийн шийдвэрлэх мөчид өөр нөлөөний үүднээс тэдний ялалтын төлөө саналаа өгөх хүмүүсийн тоо багасаад байжээ. Ялангуяа, байнга телевиз үзэгчдийн дунд уг үзэгдэл илүүтэй ажиглагдаж байсан байна. Дэндүү харамсалтай бага саналаар олонхи болох боломжоо алдсан Христын Ардчилсан Холбоо болон Христын Нийгмийн Холбооны намын хувьд өөрсдийнхөө сонгуулийн ялагдлын бурууг телевизэд өгөх тийм хэцүү биш байлаа.
Социал-демократ болон либерал демократ намын эвсэл сонгуульд ялна гэсэн уур амьсгалыг телевиз бий болгосныг Ноелле-Нойманн нэг талаар сэтгүүлчид өөрсдөө ард түмнээс илүүтэйгээр эвслийн намын талд байж, байдлыг өөрөөр гаргаж ирснээр “Сэтгүүлчид ард түмний оюун санаагаар тоглоогүй бөгөөд тэд юу харж байснаа л бичиж байсан” хэмээн тайлбарлажээ. Нөгөө талаар, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр гарч ирж байгаа үзэл бодлын уур амьсгал /зөвхөн телевизээр гарч ирдэг зарим тодорхой сигналууд, жишээлбэл тухайн дүрсэндээ тохирсон буюу тохироогүй өнцгөөс зураг авах, алга ташилт, хүмүүсийн байр байдлыг яаж гаргаж ирсэн зэргээс шалтгаална/ хувь хүний үзэл бодолд нөлөөлжээ.
Сонгуулийн дүн шинжилгээг мэдээллийн хэрэгсэлтэйгээр холбож тайлбарлах, ялангуяа телевиз үрүү анхаарлаа хандуулах явдал олон нийтийн мэдээллийн хэрэгсэл (ОНМХ) болон сонгууль, түүнээс цаашаа халин ОНМХ болон улс төрийн шинжлэх ухааны судалгаанд нэлээд хөдөлгөөнийг бий болгосон юм. Харилцааны шинжлэх ухаанд сонгуулийн судалгаа гэсэн нэлээд зовлонтой салбар гарч ирсэн байна.
Энэ үед мөн харилцааны шинжлэх ухаанд “Хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн эрх мэдлийн концепц” гэсэн нэр томьёо гарч иржээ. Энэ үеийг болтол ОНМХ-ийн үзүүлэх үр нөлөөг оршин байгаа хандлагыг нэмэгдүүлдэг гэж тайлбарлан богино хугацааны каузал-холбоог анхаардаг байжээ. Энэ явдлаас хойш ОНМХ маш өргөн хэмжээгээр үзэгчдэд нөлөө үзүүлэх чадалтайг нээв. Энэхүү нээлт 1976 оны Бундестагийн сонгууль мөн түүнээс бүр өмнө 1970 онд болсон үйл явдлуудын үр дүнд улс төрд томоохон анхааруулга болж чадсан байна.
Энэ явдлаас хойш телевизийн нэвтрүүлэг болон редакцийн хариуцлагатнуудад тавих анхаарал нэмэгдэнэ гэдэг нь одоо ойлгомжтой болов: Тухайн үед нэвтрүүлэг явуулдаг байсан ARD, ZDF22 хоёр телевиз нэлээд хэцүүхэн байдалд оров. Улс төрийн ямар дарамт авсан нь жишээлбэл 1972, 1976 оны сонгуулийн үеэр нэр дэвшигчдэд телевизээр ярих ижил хэмжээний цаг олгох тухай эсхүл улс төрчидтэй ярилцлага хийх “гайгүй” сэтгүүлчдийн тухай маргаан зэргээс харагдаж эхэлжээ.
1980 оны Бундестагийн сонгуулийн үеэр ARD, ZDF хоёр “Телевиз ба өдөр тутмын амьдрал” гэсэн телевизийн үүрэг болон түүний үзүүлэх нөлөөг аль болох багасган үзүүлэхийг оролдсон, хүмүүсийн өдөр тутмын амьдралд телевиз харьцангуй ач холбогдолгүй байдаг тухай судалгаа гаргаж ирэн үүндээ тохирсон хариу үзүүлэхийг оролдов. Хэдийгээр үүнээс 4 жилийн өмнө телевизийн үүргийн талаар радио, телевизийн газруудад бөөн маргаан дэгдсэн ч гэсэн дуугүйн цагирган ороомгийн онол, түүний сонгууль болон сонгуулийн тэмцэлд үзүүлэх нөлөөний тухай асуудлаар санал солилцсон хэрэг энэ нь биш байлаа.
- Харилцааны идэвхтэй менежмент рүү шилжиж байгаа байдал
Улс төр харилцааны шинжлэх ухааны дүгнэлтээс суралцаж улмаар түүнийг өөрийн болгож байгаа байдлыг тухайн үед Христын Ардчилсан Холбооны сонгуулийн кампанит ажлын менежер байсан Петер Радунскийн хэвлэлд өгч байсан материалуудаас харж болох юм. “…1980. Сонгууль телевизээр шийдэгдэж байна.” хэмээн тэрээр 1976 оны Христын Ардчилсан Холбооны сонгуулийн туршлагыг бичиж байв. Үүгээрээ Радунски нэг талаар сонгуулийн кампанит ажлын төлөвлөгөөг ирээдүйд тодорхойлох, нөгөө талаар хэвлэл мэдээллийн бодлогын хувьд намуудад тодорхой хэмжээний стратегийн уриа гаргаж өгчээ. Улс төр, хэвлэл мэдээллийн хувьд үзүүлэх нөлөөнийхөө хэмжээгээр хэзээ ч амар байж чадахгүй, харин ч хэцүү энэ үйл явц санаатайгаар хийгдсэн байх, магадгүй өөрийн намаа идэвхжүүлэх үүднээс ч хийгдсэн байж магадгүй.
1980 онд Радунскийн ХБНГУ-д амьдрал дээр анх удаа хэрэгжиж байгаа сонгуулийн кампанит ажлыг тайлбарласан, орчин үеийн сонгуулийн тэмцлийн тухай ном хэвлэгдэн гарчээ. Тэрээр өөрийн номондоо сонгуулийн кампанит ажлыг улс төр, сурталчилгаа, нам буюу идэвхжүүлэх кампанит ажил гэсэн 3 хэсэгт хувааж үзээд сонгуулийн улс төрийн кампанит ажил буюу телевизэд хамгийн их ач холбогдлыг өгчээ. Үүгээрээ тэр телевизийн редакцийн хэсэгт өөрсдийгөө гаргуулах гэсэн улс төрчдийн өдөр тутмын тэмцлийг хэлжээ. Ийм маягийн “баглаа боодол”-тойгоор гарч, телевизийн итгэл үнэмшил төрүүлэх үүргээс нь хуваалцах гэсэн арга нь сонгогчдод сонгуулийн кампанит ажил хэмээн үзэгддэггүй бөгөөд ингэснээрээ үзэгчдэд нөлөөлж чаддаг байна. Гэхдээ Радунски энэ зөвлөгөөгөөрөө хүртэл сонгуулийн менежер харилцааны шинжлэх ухааны судалгаанд ашиг гаргаж өгсөн байна. Сэтгүүлт зүйн сонголтыг гаргаж ирдэг мэдээний хүчин зүйлсийг үүнтэй холбогдуулан хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр гарч ирж байгаа үйл явдлуудын удирдамж ч хэмээн үзэж болох юм.
Радунски тэр үед сонгуулийн сурталчилгаа болон намуудын ажилд өндөр ач холбогдол өгч хараахан амжаагүй байхад сонгуулийн кампанит ажлууд хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн хувьд баяртайгаар хүлээн авах стратегийн асуудал болон хувирчээ. Харин үүнийг шүүмжлэлтэйгээр хүлээн авсан радио, телевизийн газрууд нь нэлээд хэцүү байдалд орж, өөрсдийгөө бараг хамгаалалтанд оруулсан байна. Харилцааны шинжлэх ухааны сонгуулийн судалгаагаар гарч ирсэн асуултаар тэдгээр хамгаалалтын байдалд байсан хэвлэлийнхэн ялагдлаа хүлээж эхлэв. Сонгуулийн кампанит ажлын үеэр хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн агуулгыг судалсан судалгааныхан тэдний мэдээллийн тэнцвэрт буюу тэнцвэргүй байдлыг судлаад эхэлжээ. Хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр гарч байгаа сонгуулийн кампанит ажлын тухай мэдээлэл нь сонгогчдын бодол санаанд мөн магадгүй сонгуулийн шийдвэрт нөлөөлдөг байх магадлалыг судалгаагаар гаргаж иржээ. Үүний хажуугаар сонгуулийн кампанит ажлын тухай ямар мэдээллийг хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд хэрхэн гаргаж байгаа нь тэдний өөрсдийн, эсхүл улс төрчдийн шийдвэрээр тодорхойлогдож байна уу гэдэг сонирхолтой асуулт зүй ёсоор тавигдаж байгаа юм. 1983 онд Вольфганг Р.Лангенбүшер уг асуудлыг “сонгуулийн кампанит ажил харилцааны нэг үйл явдал” болдгийг хэтэрхий “явцуу ойлголт” хэмээн оношлоод “хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн нөлөө хэмээн гарч ирж байгаа энэхүү зүйл нь энгийн хамгийн анхдагч улс төрчдийн харилцааны стратегийн нөлөө байдаг бөгөөд намын сонгуулийн кампанит ажил болон улс төрчдийн хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийг шууд буюу шууд бусаар зэвсэг болгон хэрэглэж байгааг” харахгүй өнгөрөхөөс болгоомжлохыг хүмүүст анхааруулжээ.
Ийнхүү улс төр телевизийг өөрсдөдөө хамгийн сонирхолтой хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл болгон тайлбарлаж, хэвлэлээр гарч байгаа үйл явдлын сэдэв болон түүнийг хэрхэн гаргахыг сэтгүүлчдэд дангаар нь орхих нь улс төрийн хувьд хэтэрхий эрсдэлтэй зүйл болохыг мэдэрснээс хойш сонгуулийн кампанит ажилд оролцон тэмцэгчид хэвлэлээр гарч байгаа мэдээлэлд нөлөөгөө үзүүлэхийг аль болох оролдох болжээ. Нөгөө талаар иймэрхүү маягийн сонгуулийн кампанит ажлын идэвхтэй менежментийг сонгогчдын талаас авч үзэх шаардлага бас байдаг байна. Учир нь сонгогчид өөрсдөө өөрчлөгдөж байдагт оршино: Сонгогчдыг намтай холбож байдаг холбоос нь улам бүр суларч байна. Мөн ямар ч улс төрийн намыг дэмждэггүй иргэдийн тоо Германд сүүлийн үед нэмэгдсээр иржээ. Нийгэмд гарч байгаа өөрчлөлт нь уламжлалт харьцаа, орчныг эвдэж хуучин оршиж байсан улс төрийн болон нийгмийн орчныг бодвол харьцангуй тогтворгүй гэгддэг амьдралын шинэ хэв маягууд үүсэж, нийгэм ялгавартай болж эхэлсэн байна. Сонгуулийн шийдвэр гаргах явдал нь илүү богино хугацаанд өөрчлөгдөх болжээ. Улс төрийн намуудын хувьд энэ нь нэг талаар сонгогчиддоо итгэлгүй хандах нөгөө талаар сонгуулийн кампанит ажилдаа илүү анхаарал тавьсны улмаас магадгүй нэг бол өөрийн талд олон сонгогч олох үгүй бол сонгогчдоо алдах эрсдэлтэй бөгөөд бас боломжтой, намуудын өөрсдийнх нь хичээл зүтгэлээс хамаарах байдлыг бий болгожээ.
ХБНГУ-д 1980-аад оны дунд үеэс радио, телевизийн зах зээл дээр гарсан гүнзгий өөрчлөлтийн улмаас улс төрийн амьдралын нөхцөл байдал мөн өөрчлөгдсөн байна. Шинээр үүссэн хувийн арилжааны радио, телевизүүдээс гадна телевизийн программ олон болж ирсэн нь улс төрийг шинэ нөхцөл байдалд дасахаас өөр аргагүй байдалд хүргэжээ. Улс төр телевизэд тохирсон арга барилаар өөрийгөө сурталчлах хэрэгтэй болсон төдийгүй ашгийн төлөө ажиллаад эхэлсэн хэвлэл мэдээллийн шинэ системийн эдийн засгийн шаардлагыг биелүүлэх хэрэгтэй болсон байна.
Сонгуулийн кампанит ажлыг идэвхтэй менежментээр удирдана гэдэг нь хийж байгаа бүх ажлаа төлөвлөх, зохицуулах, өөрийн байр суурийг магадгүй хоорондоо ялгаатайгаар нийтэд хүргэх эрсдлийг гаргуулахгүйн үүднээс сонгуулийн кампанит ажлыг нэг удирдлагад төвлөрүүлэхийг шаарддаг. Хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр гарах ёстой нэгдсэн шаардлагыг уг кампанит ажлын удирдлага хангах ёстой. Нөгөө талаар тэдэнд мэргэжлийн туслалцаа хэрэгтэй болдог. Олны анхаарлыг татах үр нөлөөг ихэсгэх, улс төрийн ажлаа олон нийтэд хэрхэн хүргэх зэрэг маш олон янзын ажил хийгдэх шаардлагатай болдог учир эдгээрийг мэргэжилтнүүдээр хийлгэх хэрэгтэй болдог. Сонгуулийн кампанит ажлыг ийнхүү мэргэжилтний тусламжтайгаар, өөрсдийгөө худалдах арга хэлбэр болон стратегиа боловсруулах мөн өөрийн амжилтаа хэвлэлээр сонирхолтой болгон тэднийг өөрсдөөр нь яриулах зэрэг асуудлаар мэргэжлийн түвшинд зохион байгуулах болсон нь харилцааны шинжлэх ухааны анхаарлыг татаж эхэлсэн байна.
Харилцааны шинжлэх ухааны сонгуулийн кампанит ажлын нөлөөг судлах сонирхол өнөөг болтол идэвхтэй явагдаж байна. Энэ нь хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн сонгуулийн шийдвэрт хэрхэн нөлөөлдгийн судалгаа байхаа хэдийнээ болиод харин сонгуулийн шийдвэрийн өмнөх сонгогчдын байдал, сонгуулийн талаарх тэдний төсөөлөл зэрэг асуудлыг хамарч эхэлжээ. Судлаачид энэ чиглэлээ улам өргөтгөхөөс гадна сонгуулийн кампанит ажлын үеэр сонгогчдын улс төр хэмээн үзэж байгаа сэдвүүд нь хэрхэн яаж гарч ирж байгааг мөн анхааран судлах болжээ. Саяын энэ асуудлууд юуны өмнө идэвхтэй улс төрчид болон хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн хоорондын харьцаатай холбоотой юм. Agenda Building-ын судалгаанууд улс төрчид хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр гарч байгаа улс төрийн сэдвүүдэд хэр зэрэг нөлөөлж чаддаг вэ гэдгийг шалгаж байдаг. Өөр бусад судлаачид ярилцлага болон мэтгэлцээнээр улс төрчид өөрийгөө хэрхэн танилцуулж байгаа стратегийг судалдаг. Ямар ч байсан улс төрчид өөрсдийгөө, өөрсдийн сэдвээ хэвлэлээр гаргаж ирж байгаа нь ямар амжилттай байгаа нь тодорхой байна. Үүнтэй холбоотойгоор сонгуулиар ерөнхий сайдад нэр дэвшигчийн үүрэг хүчтэйгээр гарч ирж байгаа юм: Радунски тэднийг тухайн сонгуулийн кампанит ажлын “гол дүрийн тоглогч, найруулагч” хэмээн тодорхойлсон билээ. Түүнээс гадна сонгуулийн кампанит ажлын ерөнхий менежер, улс төрийн зөвлөхүүд мөн сонгуулийн кампанит ажлын зохион байгуулалт зэрэг нь бүгд судалгааны ажлын “томруулдаг шилний” дор орж эхэлсэн байна. Уг салбарын ач холбогдол улам бүр ихэсч байна. Саяхнаас энэ бүх асуудлыг бүгдийг нь хамарсан “Spin Doctors” хэмээх нэр томъёо гарч иржээ.
- Сонгуулийн кампанит ажлын америкчлагдаж байгаа байдал
Хэвлэл болон сонгогчдын анхаарлыг татахын тулд өрсөлдөөний шинэ нөхцөл байдалд өөрсдийгөө оруулж ирж байгаа улс төрчдийг америкчлагдсан хэмээн шүүмжилдэг. Сонгуулийн кампанит ажлын найруулсан, шоу маягийн шинж тэмдгийг дарахын тулд иймэрхүү шүүмжлэлийг голдуу хэвлэлийнхэн гаргаж ирдэг бол судлаачид түүний эсрэг нэр томъёоны гоо сайхны талаар яриад хэрэггүй гээд америкчлагдах гэхийн оронд орчин үедээ тохирсноор улс төрчид шинэчлэгдэж байна хэмээдэг. Хэрвээ улс төрийн харилцаан дах америкчлагдлыг ухамсартайгаар хүлээн зөвшөөрөхгүй бол сонгуулийн тэмцлийг төлөвлөх байтугай ойлгож ч чадахгүй хэмээн Радунски тайлбарлажээ.
Америкчлагдана гэдэг нь сонгогчид болон хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн өөрчлөгдөж байгаа нөхцөл байдалд тохируулан мэргэжлийн хувьд өндөр түвшинд хийгдэж байгаа сонгуулийн кампанит ажлыг хэлнэ. АНУ-ын сонгуулийн тэмцлүүд нь орчин үеийн сонгуулийн кампанит ажил хэрхэн хийгдэж болох талаар бусдад санаа өгөх арвин туршлагатай. Европын улсууд ч хоорондоо энэ талаар харилцан жороо солилцож байдаг.
Пиппа Норрис “postmodern” хэмээн сонгуулийн ажлаар тусгай мэргэшсэн мэргэжилтнүүдийн оролцоо, тусламж- тайгаар хийгдэж байгаа сонгуулийн кампанит ажлыг нэрлэсэн нь бас тийм ч буруу зүйл биш юм. Ийм ажилд орчин үеийн зах зээл, санал асуулгын судалгааны аргачлал, үр дүнгүүд шаардлагатай болдог. Санаандаа хүртэл өөрөө агуулга, хэлбэрээ гаргаж ирж болдог учир телевизийн сонгуулийн реклам сонгуульд нэр дэвшигчдэд хамгийн сонирхолтой байдаг. Олон нийтийн телевизийг бодвол хувийн арилжааны телевизид сонгуульд нэр дэвшигчид хуулиар олгогдох цагаас гадна рекламны цаг худалдаж авч болдог тул энэ нь тэдний хувьд бас сонирхолтой.
Телевизээр гарч байгаа сонгуулийн кампанит ажлууд нь хувь хүмүүсийг голлон анхаардаг. Европт ч гэсэн нэр дэвшигчид ийм аргаар олон нийтийн өмнө гарч ирэн, үзэл суртлын оронд олны таашаал хүлээгч, нэр төрийн объект болон өөрсдөө хувирч байна. Харин судлаачид болохоор хамгийн чухал нэр дэвшигчдийг анхааралдаа аваад зөвхөн тэднийг судлаад эхэлж байгаа нь бас өрөөсгөл юм.
Хэрвээ бусдын анхаарлыг татах ямар нэгэн алхам хийхгүй л бол улс төр өөрөө үнэн хэрэгтээ олон нийтэд тийм ч сонирхолтой бус байдаг тул улс төрчид хийж байгаа ажлаа аль болох олон нийт цугласан, зугаа, цэнгээний газар уруу чиглүүлэх болжээ. Ингэснээрээ улс төр хувийн шинж чанартай болж байгаа юм. Тэд олны таашаал, итгэл найдварыг олж авахын тулд хүний сэтгэлийн хөдлөл, зан чанарыг анхаарч эхэлсэн байна.
Дээр өгүүлсэн маягаар хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл рүү анхаарлаа чиглүүлэн хөгжиж байгаа сонгуулийн кампанит ажлын тухай маргааныг энгийн нэгэн томъёогоор тайлбарлах болжээ: Images vs. Issues буюу асуудлаа гаргахын оронд имижийн бодлого явуулах. Гол асуудлаа ярихын оронд имижээ анхаарч байна гэсэн шүүмжлэл энэ завсар нэр дэвшигчдийн өөрсдийнх нь ярих дуртай нэгэн сэдэв болон хувирсан байна. Кампанит ажил нь өөрөө гол кампанийхаа сэдэв нь болсон энэ арга өнөөдөр бараг уламжлалт стратегийн асуудал болжээ. Эсрэг улс төрийн хүнээ буруутгадаг, өөрийнхөө хийж байгааг түүнээс илүү хэмээн тайлбарладаг энэ аргыг “харилцааны стратегийн хувьд суудлаа алдахгүйн төлөө тэмцэж байна” хэмээн хэлэх болсон байна.
ХБНГУ, Европын бусад орнуудын сонгуулийн кампанит ажлын америкчлагдаж байгаагаас уг асуудлыг судлах судалгааны ажил олон улсын түвшинд хүрснийг харж болно. Америкчлагдаж байгаагийн онолоор бол иймэрхүү маягийн харьцуулалт нь Европчууд хэр зэрэг АНУ-ын жишээнээс үлгэр жишээ авч байгаа байдлыг судалж байгаа юм. Сонгогчид болон хэвлэл мэдээллийн систем нь харьцангуй ижил төсөөтэй хөгжиж, өөрчлөгдөж байгаа эдгээр оронд харьцуулсан судалгаа хийх боломжтой болжээ. Сонгуулийн кампанит ажлын стратеги ийнхүү хилийн дээс алхаж байгаа нь нөгөө талаар сонгуулийн кампанит ажлын зөвлөхүүд улс дамжин явж байгаатай холбоотой.
- Постмодерн сонгуулийн кампанит ажил
Орчин үеийн сонгуулийн кампанит ажил нь улс төрчдөөс өнөөг хүртэл баримталж ирсэн, уламжлалт арга болох хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл, олон үзэгчдэд хандсан стратегиа эргэн харж, нийгмийн доторхи хүмүүсийн хоорондын ялгаа улам бүр нарийсч байгаа өнөө үед хэнд хандахаа стратеги, эдийн засгийн хувьд нарийн тодор- хойлохыг тэднээс шаардах болжээ. Үүний нэг жишээ нь 1998 оны Бундестагийн сонгуулиар Германы социал-демократ намын зохион байгуулсан “32 тойрог” хэмээх арга хэмжээ юм. Түрүүчийн сонгуулиудаар тун яльгүйгээр алдсан сонгуулийн тойргуудаа тэд сонгон, тусгайлан анхаарч ажилласан нь үр дүнгээ өгч уг 32 тойргийн 26-д ялалт байгуулж, тэд маш хялбархнаар олонхи болж чадсан байна.
Зорьсон хүмүүстээ зориулсан мэдэгдлүүддээ тэд орчин үеийн сонгуулийн технологи буюу Direct Mailing ашиглажээ. Компьютерээр өнөөдөр хялбархан захиа бичиж болдог болсон тул удахгүй хүмүүст e-mail-ээр захиа тараах аргад орох биз ээ.
Улс төрийн намууд орчин үеийн имижэд өөрсдийгөө тохируулахын тулд интернетийг өргөн ашиглах хэрэгтэй болжээ. Энэ аргаар сонгогчидтойгоо харилцахад нэг зовлон нь намын зүгээс хичнээн идэвхтэй ажил хийгдсэн ч хүлээн авагчдын сонирхол эцсийн эцэст асуудлыг шийдвэрлэхэд оршино.
Сонгуулийн кампанит ажлыг мэргэжлийн өндөр түвшинд хийхийн тулд намуудад олон нийтийн санал асуулга хийдэг хүрээлэн, реклам, РR-ын зөвлөгөө хэрэгтэй болно. Энэ нь эргээд намуудын зүгээс хөрөнгө мөнгө шаардсан ажил болно. Сонгуулийн сурталчилгааны ажлын хугацаа ихсэх тусам намуудын санхүүгийн хэрэгцээ мөн төдий чинээ ихсэх бөгөөд Америкт хэрэгждэг шиг хандивын кампанит ажил болон хувирах аюултай. Энэ нь яваандаа сонгогчдын дунд улс төр өөрт оногдсон ажлаа хийхээ больж байна гэсэн сэтгэгдэл төрүүлэхэд хүргэдэг. Улс төрийн мэргэжлийн арганд аргамжлагдсан хэвлэлийнхэн энэ байдлаас салах гэж их л хичээж байна. Улс төрийн аргаар хийгдэж байгаа сонгуулийн найруулсан, шоудсан байдлыг нь гарган ирж улс төрийг хийх болон улс төрийг үзүүлэхийн ялгааг хэвлэлийнхэн олон нийтэд сануулахыг оролдож эхэлжээ.
