Д.Баярхүү
/МУИС-ийн Олон улсын харилцаанц сургуулийн ахлах багш, профессор/
Шинэ толь №53, 2005
Монголчууд эрх зүйт төрөө сонгосоор 15 жилийг ардаа үдэж, ардчиллаа төвхнүүлэх туршлагатай болсон. Энэ удаа 4 дэх УИХ нь үүргээ гүйцэтгэж байна. Манай иргэдийн дийлэнх нь эрх зүйт өнөөгийн төрийн тогтолцоонд сэтгэл хангалуун байдаг. Гэвч жишээ нь УИХ-ын гишүүдийн тоо хэт олон, дээр үед Улс төрийн Товчоо 11-үүлээ болоод байсан бол одоо 76 гишүүн хэт ахдаж, томдож байгаа мэт шүүмжлэх, хэрэв парламентын засаглалтай юм бол Ерөнхийлөгчөөр юу хийдэг юм гэх, Ерөнхийлөгчийн засаглал руу ороод УИХ-ыг 36, эсхүл 50 болгоё гэх санал мэр сэр тааралддаг. Өөрөөр хэлбэл, засаглалын институцийн зөв бурууг ялгаж салгахгүйгээр ердөө хэт олон дарга буй мэтээр харддаг.
Энэ төөрөгдлийг арилгах үүднээс дараахь судалгааг жижиг улсуудын жишээн дээрээс толилуулж байна. Жижиг улс гэдэг шалгуурт: хүн ам нь 5 саяас доош тоотой, эсхүл хөгжлөөр хоцронгуй, аль нэг улс гүрнээс хараат, эзэмшлийн улс орнуудыг оруулав. Эдгээрийн ихэнх нь ардчилал, парламентаризмыг хэвшүүлж чадаагүй, нэлээд нь Ерөнхийлөгчийн ба эзэн хааны засаглалтай.
Энэ судалгаанаас үзэхэд манай УИХ дэлхийн жишгээс харин ч цөөн парламентын гишүүнтэй улсад тооцогдож магадгүй юм.
| Улс | Хүн амын тоо | Парламентын хэлбэр, нэр | Парламентын гишүүдийн тоо |
| Албани | 3.4 сая | 1 танхимтай (Кувенд) | 140 |
| Ангилья(Британийнэзэмшил) | 10300 | 1 танхим (Хурлын Танхим) | 1 1 |
| Андорра | 65000 | 1 танхим (Ерөнхий Зөвлөл) | 28 |
| Антигуа баБарбуда | 66800 | Сенат & Төлөөлөгчдийн Т анхим | 1717 |
| Антилийнарлууд(Нидерланд) | 205,000 | 1 танхим (Хууль тогтоох Хурал) | 22 |
| Аомэнь(БНХАУ) | 430,000 | 1 танхим (Хууль тогтоох Ассамблей) | 23 |
| Армен | 3.8 сая | 1 танхим (Үндэсний Хурал) | 189 |
| Аруба(Нидөрланд) | 88,000 | 1 танхим (Штат) | 21 |
| БагамынАрлууд | 283,000 | Сөнат & Хурлын Танхим | 1649 |
| Барбадос | 300,000 | Сенат & Хурлын Танхим | 2128 |
| Бахрейн | 600,000 | Парламентгүй. Эмирийн засаглалтай | Зөвлөлдөх зөвлөл -45 |
| Белиз | 222,000 | Үндэсний Хурал: Сенат &Төлөөлөгчдийн Танхим | 829 |
| Бенин | 5.5 сая | 1 танхим (Үндэсний Ху рал) | 82 |
| Бермудынарлууд(Британийн) | 63,000 | Сенат & Хурлын Танхим | 1140 |
| Босни баХерцеговина | 4.3 сая | Парламентын Ассамблей. Ардын танхим & Төлөөлөгчдийн Танхим | 1542 |
| Ботсван | 1.6 сая | 1 танхим (Үндэсний Ассамблей) | 40 |
| Бруней | 314,000 | Султаны үнэмлэхүй засаглалтай | |
| Бутан | 1.8 сая | 1 Танхим (Үндэсний Ассамблей) | 150 |
| Вануату | 177000 | 1 танхим (Үндэсний Ассамблөй) | 52 |
| Ватикан | хүн амгүй | Парламентгүй | |
| Виржинийарлууд(Британийн) | 16,100 | 1 танхим (Хууль тогтоох Зөвлөл) | 15 |
| Виржинийарлууд(АНУ-ын) | 97,200 | 1 танхим (Хууль тогтоох Хурал) | 15 |
| Габон | 1.3 сая | Сенат & Үндэсний Хурал | 91120 |
| Гайана | 900000 | 1 танхим (Үндэсний Ассамблей) | 65 |
| Г амби | 1.2 сая | 1 танхим(Үндэсний Хурал) | 49 |
| Гваделуп (Францын нутаг) | 411000 | Ерөнхий Зөвлөл & Бүс нутгийн Зөвлөл | 4341 |
| Гвиана(Францыннутаг) | 157000 | Ерөнхий Зөвлөл & Бүс нутгийн Зөвлөл | 1931 |
| Гвиней-Бисау | 1,1 сая | 1 танхим (Үндэсний Ардын Хурал) | 1 ОО |
| Гибралтар (Британийн) | 27000 | 1 танхим (Хурлын Танхим) | 15 |
| Грөнада | 92000 | Сенат 8»Төлөөлөгчдийн Танхим | 1315 |
| Гренлонд | 56000 | Нутгийн захиргаа | 18 |
| Гуам (АНУ-ын) | 149600 | 1 танхим(Хууль тогтоох Хурал) | 15 |
| Жибути | 600000 | 1 танхим (Үндэсний Хурал) | 65 |
| Доминика | 88000 | 1 танхим(Хурлын Танхим) | 30 |
| БаруунСамоа | 171000 | 1 танхим(Хууль тогтоох Ассамблей) | 49 |
| Иордан | 5,4 сая | Үндэсний Хурал Сенат & Депутатуудын Танхим | Сенатыг ван томилно 80 депутат |
| Ирланд | 3,6 сая | Үндэсний Парламент Сенат & Дойл | 60166 |
| Исланд | 271000 | 1 танхим (Альтинг) | 63 |
| Кабо-Верде | 394000 | 1 танхим (Үндэсний Ассамблей) | 79 |
| Кайманыарлууд(Британийн) | 33600 | 1 танхим (Хууль тогтоох Ассамблей) | 19 |
| Катар | 690000 | Парламентгүй, Эмирийн засаглалтай | Зөвлөлдөх зөвлөл – 35 |
| Кипр | 764000 | 1 танхим (Төлөөлөгчдийн Танхим) | 80 = 56 + 24 (эзгүй) |
| Киргиз | 4,6 сая | Дээд Зөвлөл: Хууль тогтоох Хурал 8« Ардын төлөөлөгчдийн Хурал | 3570 |
| Кирибати | 78000 | 1 танхим (Хурлын Т анхим) | 41 |
| Коморынарлууд | 700000 | 1 танхим (Холбооны Хурал) | |
| БНКонго Улс | 3 сая | Үндэсний шилжилтийн Зөвлөл | 75 үндэсний зөвлөх |
| Коста-Рик | 3,5 сая | 1 танхим (Хууль тогтоох Ассамблей) | 57 |
| Кувейт | 2,1 сая | 1 танхим (ҮндэснийХурал) | 50 |
| Кука арал(ШинэЗеландын) | 1 6500 | 1 танхим (Хууль тогтоох Хурал) | 25 |
| Лаос | 4.8 сая | 1 танхим (Үндэсний Хурал) | 99 |
| Латви | 2.4 сая | 1 танхим (Сейм) | 100 |
| Лесото | 2,2 сая | Эзэн Хаан ба Сенат & Үндэсний Ассамблей | 80 |
| Либери | 2.4 сая | Төлөөлөгчдийн танхим & Сенат | 6426 |
| Ливан | 3.2 сая | 1 танхим (Депутатуудын Танхим) | 128 |
| Л иви | 4.9 сая | Парламентгүй | |
| Л итва | 3.7 сая | 1 танхим (Сейм) | 141 |
| Лихтенштейн | 31000 | 1 танхим (Ландтаг) | 25 |
| Люксембург | 441000 | 1 танхим (Депутатуудын Танхим) | 60 |
| Маврик | 1.1 сая | 1 танхим (Үндэсний Хурал) | 70 |
| Мавритан | 2,4 сая | Үндэсний Хурал & Сенат | 7956 |
| Македон | 1,9 сая | 1 танхим (БНУ-ын Хурал) | 120 |
| Мальдив | 300000 | 1 танхим (Межлис) | 48 |
| Мальта | 400000 | 1 танхим(Т өлөөлөгчдийнТанхим) | 65 |
| Мартиник(Францын) | 393000 | Ерөнхий Зөвлөл & Бүс нутгийн Зөвлөл | 4541 |
| Маршаллынарлууд | 59300 | 1 танхим (Парламент) | 33 |
| Микронез | 109000 | 1 танхим (Үндэсний Конгресс) | 14 |
| Молдова | 4.3 сая | 1 танхим (Парламент) | 101 |
| Монако | 319000 | 1 танхим (Үндэсний Зөвлөл) | 18 |
| Монгол Улс | 2.5 сая | 1 танхим (УИХ) | 76 |
| Монтсеррат(Британийн) | 1 1000 | 1 танхим (Хууль тогтоох Зөвлөл) | 12 |
| Намиби | 1.6 сая | Үндэсний Ассамблей & Үндэсний Зөвлөл | 7226 |
| Науру | 10700 | 1 танхим (Парламент) | 18 |
| Никарагуа | 4,5 сая | 1 танхим (Үндэсний Ассамблей) | 93 |
| Ниуэ (Шинэ Зеландын) | 2100 | 1 танхим (Хууль тогтоох Ассамблей) | 20 |
| Шинэ Зеланд | 3.7 сая | 1 танхим (Төлөөлөгчдийн Т анхим) | 120 |
| ШинэКаледон(Францын) | 200000 | 1 танхим (Нутаг дэвсгэрийн Конгресс) | 54 |
| Норвег | 4.4 сая | Стортинг: Лагтинг & Одельстинг | 4 1124 |
| Норфолк | 1900 | 1 танхим (Хууль тогтоох Ассамблей) | 9 |
| Эмират | 2.5 сая | Холбооны Үндэсний Зөвлөл | 40 томилолтын |
| Ома н | 2.2 сая | Султаны томилдог Шура | 80 |
| Палау | 17300 | Үндэсний Конгресс: Сенат & Төлөөлөгчдийн Т анхим | 1416 |
| Панам | 2.7 сая | 1 танхим (Хууль тогтоох , Хурал) | 72 |
| Папуа-Шинэ Г виней | 4,5 сая | 1 танхим (Үндэсний Парламент) | 109 |
| Парагвай | 5.1 сая | Үндэсний Юнгресс: Сенат & Депутатуудын Т анхим | 4580 |
| Питкерн (Шинэ Зеландын) | 58 | Арлын Зөвлөл | 10 |
| Полинез(Францын) | 233000 | 1 танхим (Нутаг дэвсгэрийн Ассамблей) | 41 |
| Пуэрто-Р}ико | 3.8 с.ая | Хууль тогтоох Хурал: С енат & Төлөөлөгчдийн Т анхим | 2854 |
| Реюньон(Францын) | 665000 | Ерөнхий Зөвлөл & Бүс нутгийн Зөвлөл | |
| Сан Марино | 25000 | 1 танхим (Их Ерөнхий Зөвлол) | 60 |
| Сан-Томе ба Принсипи | 122000 | 1 танхим (Үндэсний Ардын Хурал) | 55 |
| Свазиленд | 900000 | Лабандла Үндэсний Хурал 8. Сенат | 6530 |
| Хутагт Елений Арал(Британийн) | 7450 | Хууль тогтоох Зөвлөл. Гүйцэтгэх засаглал нь хамт | 16 |
| УмардМарианыАрлууд | 53600 | Хууль тогтоох Хурал: С енат & Төлөөлөгчдийн Т анхим | 918 |
| Сейшелийнарлууд | 80000 | 1 танхим (Үндэсний Хурал) | 34 |
| Сен-Пьер баМикелон(Францын) | 6600 | Ерөнхий Зөвлөл | 19 |
| Сент-Винсент ба Гренадин | 120000 | 1 танхим (Хурлын Т анхим) | 15 |
| Сент-Китс ба Невис | 45000 | 1 танхим (Үндэсний Хурал) | 1 1 |
| Сент-Л юсия | 158000 | Сенат 8. Хурлын Т анхим | 1 1 1 7 |
| Сеута ба Мелилья | 7300064000 | Испанийн парламентад суудалтай | 11 |
| Мингапур | 3.4 сая | 1 танхим (Парламент) | 83 |
| Словак | 5.3 сая | 1 танхим (Үндэсний Зөвлөл) | 150 |
| Словен | 1.9 сая | 1 танхим (Улсын Хурал) | 90 |
| Соломоныарлууд | 400000 | 1 танхим (Үндэсний Парламент) | 50 |
| Суринам | 409000 | 1 танхим (Үндэсний Ассемблей) | 51 |
| Сьерра Леоне | 4.5 сая | 1 танхим (Үндэсний Хурал) | |
| Тёркс баКайкос(Британийн) | 14000 | 1 танхим (Хууль тогтоох Зөвлөл) | 20 |
| Того | 4,1 сая | 1 танхим (Үндэсний Хурал) | 81 |
| Токелау | 1700 | Ахмадын Зөвлөл | |
| Тонга | 100000 | (Эзэн хаан ба Хууль тогтоох Ассамблей) | 30 |
| Тринидад баТобаго | 1,3 сая | Сенат & Төлөөлөгчдийн танхим | 3136 |
| Тувалу | 10140 | 1 танхим (Парламент) | 12 |
| Туркменистан | 4,7 сая | 1 танхим (Межлис) | 50 |
| Уоллис ба Футуна арлууд (Францын) | 14800 | 1 танхим (Нутаг дэвсгэрийн Ассамблей) | 20 |
| ДорнодУругвай | 3.2 сая | Ерөнхий Ассамблей: Сенат & Төлөөлөгчдийн Танхим | 3099 |
| Фижи | 827000 | Парламент:Төлөөлөгчдийн Танхим& Сенат | 7034 |
| Финланд | 5,1 сая | 1 танхим (Парламент) | 200 |
| Фолклендынарлууд(Британийн) | 2500 | Хууль тогтоох Зөвлөл | 10 |
| Хорват | 4,7 сая | Хорватын Төрийн Чуулган: Төлөөлөгчдийн Танхим & Нийтийн Танхим | 12768 |
| Твв Африк БНУ | 3,3 сая | 1 танхим (Үндэсний Хурал) | 85 |
| Экваторын Гвиней | 400000 | 1 танхим (Ардын төлөөлөгчдийн Танхим) | 80 |
| Эритрей | 3.5 сая | 1 танхим (Үндэсний Ассамблей) | |
| Эстон | 1,4 сая | 1 танхим (Рийгикогу) | 101 |
| Ямайка | 2,5 сая | Сенат & Төлөөлөгчдийн Танхим | 2160 |
