Л. Ням
/Ойн инженер, Ногоон Намын дарга/
Шинэ толь №4, 1994
Түлхүүр үг: сонгууль шударга, санхүүгийн чадал муу
Манай нам 1990 онд байгуулагдсан. Хоёр удаа сонгуульд орж алинд нь ч парламентад суудал аваагүй өвөрмөц онцлогтой. 1990, 1992 оны сонгуульд жижиг намууд ямар ч үр дүнтэй оролцож, нөлөө үзүүлэв гэдэг дээр илүү тодорхой яръя. Харин 1993 оны сонгууль харьцангуй шударга болсон. Учир нь намуудын оролцоо, саналын үндсэн дээр энэ хууль гарч сонгууль явагдсан юм. 1990, 1992 оны сонгуульд жижиг намууд суудал аваагүй нь тухайн намын туршлага, гишүүдийн тоо, нийгмийн сэтгэлгээ нөлөөлсөн.Гэхдээ 1990 оны сонгуулийн систем, сонгуулийн хууль нь харьцангуй шударга, харьцангуй тухайн үеийн улс төрийн хучний төвшинг илэрхийлж чадсан гэж үздэг Илтгэлийг үзлээ. Илтгэлд 1990, 1992 оны сонгуулийн хуулиудын үр дүнг харьцуулах маягаар гаргасан бол нэлээд сонирхолтой болох байсан байх. Ер нь 1992 оны сонгуулийг мажоритар системээр явуулсан.Энэ системийн ололт дутагдалыг хангалттай ярьсан учир би давтаж ярихгүй. Харин жижиг намууд яаж нөлөөлөв гэдэг талаар харьцангуй яригдсангүй. 1992 оны Сонгуулийн хууль намуудын бодит рейтингийг улс даяар тодорхой гаргаж чадаагүй. Энэ хуулийг боловсруулах, сонгуулийн энэхүү системийг сонгож авахад тухайн үед парламентад суудалтай байсан намуудаас олон жижиг намуудыг парламентад оруулахгүй байх гэсэн сонирхол, хязгаарлал тодорхой хэмжээгээр байсан гэж үздэг. Сонгуулийн үр дүн ийм үзэл санаа нэлээд байр суурьтай байсныг нотолсон. Жишээ нь: 1992 онд манай нам санхүүгийн чадал муу байсан. Иймээс олон тойрогт хүн дэвшүүлэх боломжгүй, зевхөн 26 тойргийн 6-д хүн оруулсан. Гэхдээ нэр дэвшигчдийн авсан санал энэ тойрогт оролцсон дүнгээрээ манай нам бусад намаас харьцангуй өндөр санал авсан. 4-5-р байр эзлэхээр байв. Гэтэл 6-хан хүн оролцсон. Бусад нь 76-20 нь хүн оролцсон. Ийм нөхцөлд Улс төрийн боловсролын Академиас гаргасан судалгаанаас үзэхэд хамгийн бага рейтингтэй ямар ч хувилбараар нь авч үзэхэд парламентад суудал авах боломжгүй мэтээр гарсан. Энэ нь ч дээр ярьсан жижиг намуудыг парламентад оруулахгүй болох гэсэн санааны баталгаа байхаа гэж бодож байна.Илтгэлд ч байсан олон жижиг намууд парламентад орох нь төрийн тогтворгүй байдлыг алдагдуулахад нөлөөтэй гэдэг.Тэгэхлээр АНУ-д 2 нам сонгуульд оролцож төрийнхөө дээд байгууллагыг бүрдүүлж явдаг. Гэхдээ 1980 оны сүүлээс ахиад намууд нэмж оруулах шаардлага гарч ирж байгаа юм биш биз. Намуудын улс төр, эдийн засгийн бодлого ямар нэг хэмжээгээр мухардмал байдалд орох алс ирээдүй болж байгаа юм биш биз гэсэн асуудал яригдах болсон. Ажилчны нам, экологийн намыг оролцуулах уу үгүй юу гэдэг нь эрдэмтдийн дунд яригдсан. Ингэхлээр Монгол орон АНУ-ыг сонгуулийн ардчилал хөгжсөн орон биш харин дөнгөж ардчиллың замаар хөгжих тэр л замыг эрэлхийлээд, Монголд тохирсон арга зам хаана байна гэж яваа улс. Ийм нөхцөлд монголын намууд нэгэнт ард түмний тодорхой хэсгийн улс төрийн үзэл баримтлалaа бололцоотой хэмжээгээр парламентад тусгах, оруулахад төрөөс тодорхой бодлого явуулах шаардлагатай болсон. 1990 оны сонгуулийн дараа түүний үр дүнгээр жижиг намууд тодорхой хэмжээгээр Засгийн газар, парламентад нөлөөлж өөрсдийн үзэл бодлыг хэрэгжүүлэх ийм боломж гарч байсан. Харин 1992 оны сонгуулийн дараа үндсэндээ намуудыг арилгах, цөөлөх, аль болох намуудын амыг барих бодлогын суурийг тавьсан гэж үздэг. Иймээс Сонгуулийн хуулийг зайлшгүй өөрчлөх жижиг намуудын шаардлагатай, acyудлыг тодорхой хэмжээгээр тусгах шаардлагатай гэдэг талаар хэлэх байна.
Анхаарал тавьсан явдалд баярлалаа
Хянасан: Б. БАТ-ОРГИЛ
