Ph.D Д. Ганбат
/УТБА-ийн Удирдах зөвлөлийн дарга, МУ-аас ХБНГУ-д суух Онц бөгөөд бүрэн эрхт элчин сайд/
Шинэ толь №27, 1999
Түлхүүр үг: нийгмийн давхарга, амьжиргааны түвшин, боловсрол, эрүүл мэнд, хөдөлмөр эрхлэлт, орлого
Сонсохыг хүсвэл – АУДИОБҮҮК
Улс төрийн Боловсролын Академи нь нийгэм эдийн засаг, улс төрийн асуудлаар судалгаа явуулж, түүнийхээ дүнг олон нийтэд танилцуулж ирсэн билээ. Энэ удаад та бүхний анхаарлыг “Монголын нийгмийн социал хүрээнд гарсан өөрчлөлт” сэдэвт судалгааны зарим асуудалд хандуулъя. Судалгаанд нийслэл хот болон Ховд, Хөвсгөл, Өвөрхангай, Дундговь, Дархан-Уул, Дорнод аймгийн нийт 800 гаруй хүнийг хамарсан юм. Энэхүү судалгааны гол зорилго нь нийгмийн социал хүрээний асуудлын өөрчлөлт, динамикийг тандан мэдэхэд оршиж байлаа.
Судалгаанд оролцогчдын дангаар нь асуултанд хариулсан байдал болон хоёр асуултанд зэрэг хариулсан байдлыг нь харьцуулах замаар судалгааны зарим дүнг дор танилцуулъя.
Зэх зээлийн системд монгол улс шилжсэнээр нийгмийн аль хүрээнд хамгийн түрүүнд, илүүтэй өөрчлөлт орж байгаа талаар асуухад нийт оролцогчдын
46.2 хувь нь үйлчилгээний,
22.4 хувь нь оюун санааны,
10.6 хувь нь үйлдвэрлэлийн,
6.6 хувь нь боловсролын,
2.3 хувь нь эрүүл мэндийн салбарт өөрчлөлт орж байна гэж үзэж 11.6 хувь нь мэдэхгүй гэжээ.
1990-ээд онтой харьцуулахад амьжиргааны түвшин нь өнөөдөр хэрхэн өрчлөгдсөнийг тодруулахад нийт оролцогчдын: 20.2 хувь – дээшилсэн, 43.2 хувь – хэвэндээ, 33.7 хувь – дордсон, 2.9 хувь нь хариулж мэдэхгүй гэж хариулжээ.
Энэ асуултанд хариулсан байдлыг боловсролын түвшинтэй нь харьцуулсан сегментен гистограммийг дор авч үзье.
Эндээс ажиглахад боловсролын түвшин буурах тусам амьдрал нь дээшилсэн болон хэвэндээ байгаа гэж үзэгчдийн тоо буурах, харин дордсон гэж өөрсдийгөө үзэгчдийн тоо өсөх хандлага ажиглагдаж байна.
Амьдралын түвшний өөрчлөлт болон эрхэлж буй ажлыг нь харьцуулан авч үзэхэд доорхи гистограмм дүрслэгдэж байна.
Нийгмийн асуудлыг шийдвэрлэхэд хэн нь хэр зэрэг оролцоотой байх тухай асуудалд:
Өнөөгийн Монголын нийгэмд хүн чөлөөтэй хөгжиж, боловсрох нөхцөл хэр зэрэг бүрдэснийг тодруулахад:
Өнөөдөр таны сэтгэлийг юу хэр зэрэг түгшээж байгаа талаар асуухад нийн оролцогчидын:
Тухайн оролцогч өөрийгөө нийгмийн аль давхрагад хамруулж байгааг тодруулахад нийт оролцогчидын:
1.2 хувь- дээд
5.4 хувь – дундаас дээгүүр
51.2 хувь – дунд
21.2 хувь-дундаас доогуур
11.8 хувь-доод
7.9 хувь-хариулж мэдэхгүй гэж анкетаа бөглөжээ.
Ямар боловсролтой, ямар ажил эрхэлж байгаа, сарын өрхийн гишүүнд ногдох хэдий хир орлоготой хүмүүс өөрсдийгөө дээрх таван давхаргын алинд нь багтаж байна гэдэг нь сонирхолтой асуудал юм. Үүнийг тодорхой авч үзье.
Энэ зурагнаас ажиглахад боловсролын түвшин буурах тусам дунд давхрагад өөрсдийгө багтаах нь багасч, харин доод давхрагад багтаах нь өсөх хандлага ажиглагдаж байна.
Судалгаанд оролцогчидын өрхийн орлогыг /нэг гишүүнд ногдох байдлаар нь / авч үзье. Үүнийг зургаар үзүүлбэл:
Ямар орлоготой хүмүүс өөрсдийгөө нийгмийн аль давхрагад хамруулж байна гэдгийг дараахь графикаар дүрсэлбэл:
Эндээс харахад 7000-21000 төгрөг буюу орлогын /өрхийн нэг гишүүнд ногдох/ тоо өсөх тутам өөрсдийгөө дунд давхаргад багтаах нь өссөн бол 28000аас дээшлэх тутам өөрсдийгөө дунд ангийнх гэж үзэх нь багассан хандлага ажиглагдаж байна. Мөн 28000 төгрөгийн орлогоос дээшлэх тутам дундаас дээгүүр даахаргад өөрсдийгөө багтаах нь өсчээ. Иймд 21000-28000 төгрөг сард өрхийн нэг гишүүнд ногдож байгаа бол тэр өрхийг дунд давхарагд хамрагдаж байна гэж үзэж болох юм.
“Монголын нийгмийн социал хүрээнд гарсан өөрчлөлт”-ийг судлахыг оролдсон тус ажлын зарим (дан) дүн, харьцуулсан дүнгээс танилцуулахад дээрх дүр зураг гарч байна. УТБА-ийн болон ТНСА-ийн (1992) өмнөх онуудын судалгаатай харьцуулж үзэхэд ерөнхийдөө нэлээд дэвшилттэй хандлага ажиглагдаж байгаа юм. Тухайлбал, 1997, 1999 оны судалгааг харьцуулж үзэхэд амьжиргааны түвшин хэдийгээр хэвэндээ байна гэж үзэж буй хүмүүсийн хувь нэмэгдсэн боловч дээшилсэн гэж үзэж буй хувь 1.6 – 20.2 хүртэл нэмэгдэж, доошилсон гэж үзэж буй хувь 60.7 – 33.7 хүртэл буурсан байна. Энэхүү өөрчлөлтийг доорхи графикаар үзүүлбэл;
Өөрсдийгөө нийгмийн аль давхаргад хамааруулан ойлгож буй байдлаар нь таван бүлэгт хувааж үзэхэд 1992 оноос хойш уг бүлгүүдийн харьцаанд мэдрэгдэхүйц өөрчлөлт гарч байгаа нь цаашдын динамикийг ажиглаж болохоор байна. Хэдийгээр энэ нь судалгаанд хамрагдсан хүмүүсийн илүү субьектив дүгнэлтэн дээр тулгуурласан дүн боловч нийгмийн хөгжилд өөрсдийнхөө боломж, амьжиргааны түвшнийг өөрсдөө үнэлэн цэгнэж байгаа утгаараа судлаачид бид нарт их ач холбогдолтой юм. Бүлгүүдийн дотроос илүү төлөөлөлтэй байгаа дунд ба дундаас дээгүүр, дундаас доогуур ба доод бүлгийг харьцуулж үзэхэд 1990 оноос өмнөх ба одоогийн байдлын өөрчлөлт тод харагдаж байна. Судалгааны дүнгээс үзэхэд өнгөрсөн арван жилийн дотор хүмүүсийи амьдралын түвшин 1991-1992 оны үед хамгийн доод цэгтээ хүрсэн ба түүнээс хойш дээшилж эхэлсэн нь ажиглагдаж байна. Харьцангуй утгаар нийгэм-эдийн засгийн сөрөг огцом өөрчлөлт бий болохгүй бол хүмүүсийн амьжиргааны түвшин аажим аажим сайжрах эхлэл тавигдсан гэсэн ерөнхий дүгнэлт хийж болохоор байна.
Судалгаанаас ажиглахад өөрсдийгөө нийгмийн дунд бүлэгт хамааруулан үзэж буй хүмүүс, тусгай дунд (54.3%), дээд (57.1%) боловсролтой, төрийн (54.0%). төсвийн (55.0%) мөн хувийн хэвшилд (56.8%) ажилладаг, орлого нь өрхийн нэг гишүүнд 14000 – 35000 төгрөгөөр хэмжигддэг хүмүүс багтаж байна.
Иргэний нийгэм байгуулах Үндсэн хуулийн гол үзэл баримтлалын дагуу төр иргэн хоёрын харилцаа өмнөхөөс огт өөр зарчим, хэм хэмжээнд тулгуурлаж байгаа бөгөөд хувь хүн өсөж, хөгжих нь юуны түрүүнд өөрөөс нь хамаарч байгаа болон харин энэхүү хөгжих бүхий л боломж, орчиныг төрөөс хүн бүрг ижил олгох нь энэхүү үзэл баримглалын утгыг ипэрхийлэг. 1992 оны судалгаанд энэ харилцааны асуудалд төрийн эрх, нөлөөлөл давуу байна гэж 31.8% , 1994 оны судалгаагаар 44.5% үзэж байсан бол 1999 оны байдлаар хувь хүний чинээлэг аж байдлыг төр засаг хариуцах ёстой гэж үзжээ. Харин судалгаанд хамрагдсан хүмүүсийн 66.8% буюу дийлэнхи олонхи нь иргэн өөрөө хариуцах ёстой хэмээн үэсэн нь хүмүүсийн сэтгэлгээнд өөрчлөлт орж байгааг ямар нэгэн байдлаар илтгэх юм.
Хүн эрхээ эдлэх, хөгжин дэвшихэд юу илүү чухал вэ гэсэн асуултанд энэ оны байдлаар 1. Эрүүл мэнд /68 2/, 2. боловсрол /57.5/, 3. Ажил хөдөлмөр /38 7/, 4. Хувийн өмч /24.6/ орж байна. Хувийн өмчийн хүчин зүйлсийн талаар 1994 онд судалгаанд хамрагдсан хүмүүсийн 75 орчим % нь чухал хэмээн үзэж байсан бол өнөөдөр 84% хувийн өмч хүний чөлөөтэй амьдрах, хөгжих суурь мөн хэмээн дүгнэжээ Энэ бүгдээс харахад хүмүүсийн сэтгэлгээ, оюунд нь эерэг өөрчлөлт орж байгаа нь тодорхой байна.
